Strona Internetowa:
http://www.klasztorjableczna.pl/
Rys Historyczny
Jak głoszą miejscowe przekazy ludowe, inspiracją do założenia Monasteru Jabłeczyńskiego było cudowne pojawienie się w pobliżu wsi Jabłeczna ikony św. Onufrego, która przypłynęła rzeką Bug. Mieszkańcy Jabłecznej oraz właściciele pobliskich posiadłości odczuli to jako przejaw szczególnej łaski Boga i na miejscu pojawienia się ikony założyli prawosławny monaster. Autorytatywnym dokumentem jest zapis (adnotacja) z rękopisu reguły nabożeństwa (ustawu) z roku 1498, którą brzescy mieszczanie podarowali Monasterowi św. Onfrego. Innym dokumentem jest dekret króla Zygmunta z dnia 1522 r. potwierdzający akt kupna wsi Jabłeczna wraz z „monasterem św. Onufrego nad Bugiem położonym”. Dekret ten z całą wiarygodnością potwierdza opinię o istnieniu monasteru w 1522 r. w 1527 r. monaster był dostatecznie zorganizowany, bowiem przebywający w nim od 11 lat mnich Cyryl posiadał już trzeci stopień slubów zakonnych (anachoreta, poddawany najsurowszej regule i ascezie). Skoro jeden z braci monasteru złożył ślubowanie tej rangi, to monaster musiał już istnieć przed tym rokiem. Hipotezę tę bezspornie potwierdza inny dokument, jakim jest rękopis Ewangelii, zawierający datę napisania i dedykację. Ewangelia ta pochodzi z 1498 r. i jest pierwszą Ewangelią w Monasterze Jabłeczyńskim. W związku z tym lata 1497 – 1498 należy uznać za datę jego założenia.
Z rodowodowych ksiąg właścicieli ziemskich wsi Jabłeczna wynika, że okolicznymi posiadłościami władał bogaty, prawosławnego wyznania ród Zaberezińskich, i że w roku 1488 posiadłości te należały do Anny i Jana Zaberezińskich. W związku z tym faktycznie uznaje się ich za założycieli monasteru. Od 1529 r. kolejnymi właścicielami majątku w Jabłecznej, a jednocześnie materialnymi patronami monasteru są: Boguszowie, (pierwotnie uważani za jego założycieli), Prońscy i Leszczyńscy.
Intensywny rozwój monasteru został przerwany w następstwie Unii Brzeskiej w 1596 r. Unia ta, mimo jednoczących założeń, wywołała wiele antagonizmów oraz falę walk ideologicznych. Ekspansja unii rozprzestrzeniła się głównie i przede wszystkim na tereny zasiedlone prze ludność wyznania prawosławnego, przy czym aby wzmocnić swoją bazę egzystencjalną unici za wszelką cenę starali się przejąć prawosławne obiekty sakralne. Na podlasiu oparł się temu jedynie Monaster Jabłeczyński, pozostając nadal prawosławnym.
Po III rozbiorze Polski w 1796r., Podlasie znalazło się pod władzą Austrii. Monaster Jabłeczyński został objęty jurysdykcją Bukowińskiego biskupa prawosławnego, a następnie po przyłączeniu Królestwa Polskiego do Rosji przeszedł pod jurysdykcję biskupa Mińskiego. W 1834 r., następuje restytucja Warszawskiej diecezji prawosławnej – od 1840 r. arcybiskupstwa, które zakresem swej działalności obejmuje również Monaster Jabłeczyński. W tym czasie wzniesione przez Ihumena Makarego w połowie XVII wieku świątynie i budynki znajdowały się w stanie takiego zniszczenia, ze przeprowadzenie kapitalnego remontu stało się sprawą nieodzowną i pilną. Wtedy pośpieszył z pomocą arcybiskup warszawski Antoni, który wątpiąc w celowość odbudowy chylących się ku upadkowi drewnianych obiektów poświęcił w 1838 r. kamień węgielny pod budowę nowej, murowanej świątyni. Budowę tę ukończono w 1840 r. Kompleks budynków składa się ze świątyni monasteru o jednej owalnej kopule uwieńczonej krzyżem, z wolnostojącej murowanej dzwonnicy, piętrowego murowanego domu zakonnego z kaplicą refektarzową na parterze. Całość, wraz z obszernym dziedzińcem, otoczona wysokim murem. Po dzień dzisiejszy budynki te są użytkowane według przeznaczenia.
Druga połowa XIX wieku rozpoczyna nowy światły okres w dziejach Monasteru Jabłeczyńskiego, znany ze wszechstronnej działalności oświatowo-religijnej. W 1889 r. otwarto przy monasterze szkołę dla psalmistów, która wykształciła wielu znakomitych dyrygentów chórów cerkiewnych. W 1906 r. wybudowano we wsi Jabłeczna piętrowy dom z przeznaczeniem na szkołę parafialną. Kształcono w niej kandydatów na katechetów i nauczycieli prawideł gramatycznych. Prowadzenie lekcji związanych z religią i nadzór nad moralnym wychowaniem młodzieży powierzono zakonnikom.
W latach 1900 – 1914 przeprowadzono w monasterze szereg renowacji: odrestaurowano wnętrze głównej świątyni, ściany pokryto freskami o wysokich walorach artystycznych, wzniesiono dwie drewniane kaplice za murami monasteru. W odległości 5 km od monasteru założono nad brzegiem jeziora „skit” (pustelnię) dla anachoretów.
W 1914 r. wybuchła I wojna światowa i większość mnichów ewakuowano do innych monasterów. Po powrocie w 1918 r. zastali swój monaster w stanie dewastacji, budynki nie miały drzwi i okien. Jedynie świątynia ocalała. Skonfiskowano majątek monasteru, zabrano na rzecz Skarbu Państwa budynki, w których mieściły się szkoły. Materialnie monaster zubożał, lecz postawa duchowa i wiara braci zakonnych nie zostały zachwiane. W 1934 r. wznowiono w monasterze działność szkoły dla psalmistów. Ukończyło ją wielu dobrze przygotownych dyrygentów, którzy wnieśli znaczny wkład w rozwój śpiewu liturgicznego na parafiach. Szkoła ta przetrwała do 1939 r.
W sierpniu 1942 r. hitlerowcy podpalili monaster. Spłonęły budynki mieszkalne i gospodarcze oraz biblioteka. Jedynie główna świątynia, otoczona Boską opieką, zachowała się, choć w zdewastowanym stanie. W czasie pożaru zginął z rąk okupanta jeden z zakonników. Zakończenie wojny w 1945 r. nie przyniosło upragnionego spokoju. Monaster, położony na odludziu nad Bugiem, nie mający jakiejkolwiek ochrony, narażony był na różnego rodzaju penetracje i napady grasujących band.
Po wojnie monaster powoli się odradzał. Nad jego odbudową i rozwojem pracowało wielu wybitnych przełożonych oraz bracia zakonni, wspomagani przez ludność prawosławną. Odbudowano spalone w czasie wojny budynki, usunięto wszelkie ślady zniszczeń, wprowadzono ogólny ład i porządek.
Życie monasteru odrodziło się w latach 70-tych, gdy jego przełożonym został archimandryta Sawa (Hrycuniak), obecnie metropolita Warszawski i całej Polski. Przeorem Jabłeczyńskim w latach 1979-84 był także ihumen Miron (Chodakowski), który tragicznie zginął w katastrofie pod Smoleńskiem w 2010 r., arcybiskup Hajnowski i Prawosławny Ordynariusz Wojska Polskiego. W 1989 r. po raz kolejny (już trzeci w XX wieku) reaktywowano prawosławną diecezję chełmską pod nazwą „lubelsko-chełmska”. W latach 1988-1989 przełożonym klasztoru był ihumen Abel (Popławski), który został wyświęcony na biskupa (odnowionej) diecezji lubelskiej i chełmskiej, przez jakiś czas mieszkał w klasztorze.
Od 1999 r. klasztor podlega bezpośrednio metropolicie warszawskiemu i zyskał status stauropigii. W latach 1999-2007 przełożonym klasztoru był obecny Prawosławny Ordynariusz WP, biskup siemiatycki Jerzy (Pańkowski). W tym czasie zostały rozpoczęte gruntowne remonty wszystkich zabudowań klasztornych.
Obecny przeor klasztoru archim. Atanazy (Nos) kontynuuje rozpoczęte dzieło swojego poprzednika. W klasztorze przebywa 10 braci zakonnych, którzy, zgodnie z tradycją, od początku załozenia klasztoru – zajmują się modlitwą i pracą, medytacją oraz podtrzymywaniem i umacnianiem wiary prawosławnej na terenach Podlasia.